شیوه انتشارات گیلنا برای تمرکز در درس خواندن

«عدم تمرکز حواس»، موضوعی است که بسیاری از جوانان از آن رنج می ‏برند و دلایل مختلف و متعددی دارد. این سوال که چگونه هنگام درس خواندن تمرکز داشته باشم را مشاوران به دفعات از آن ها می شنوند. به همین دلیل در این مطلب ما به عوامل مخرب تمرکز حواس و تکنیک هایی برای افزایش آن می پردازیم.

همان طور که خود می ‏دانید، تمرکز حواس در هر کاری از جمله مطالعه و درس خواندن – از ضروریات قطعی است. تمرکز حواس، حالتی ذهنی و روانی است که در آن حالت، تمام قوای حسی، روانی و فکری انسان روی موضوع خاصی متمرکز می‏ شود و تضمین کننده امر یادگیری و انجام صحیح کارها و رهایی از خطرات احتمالی است.

عوامل مخرب تمرکز حواس

تا سال 1987 عوامل مخرب تمرکز را فقط عوامل بیرونی می دانستند؛ یعنی عواملی که حواس پنج گانه را تخریب می کند؛ مانند صدا، بو و تصویر. تحقیقی در این زمینه انجام شد و تعدادی از افراد را در اتاق آکوستیک (کاملا ساکت) قرار دادند و تمام عوامل مخرب را حذف کردند و چون افزایش تمرکز را فقط در عوامل بیرونی می دانستند، انتظار داشتند که تمرکز افراد افزایش پیدا کند. تمرکز بیشتر افراد به جای این که افزایش پیدا کند کمتر هم شده بود و در این جا بود که تمرکز درونی هم کشف کردند. در واقع دریافتند یکی از بزرگترین عوامل مخرب تمرکز حواس افراد، مغز انسان است. حذف عوامل مخرب بیرونی زیاد سخت نیست و با رعایت نکات مطالعه برای کنکور، می توانید به راحتی عوامل مخرب بیرونی را حذف نمایید.

به دام انداختن اولین فکر انحرافی که وارد ذهن می شود، به شدت مهم است. اگر ما بتوانیم خودمان را شرطی کنیم و اولین فکر انحرافی که وارد ذهنمان می شود را به دام بیاندازیم، می توانیم تمرکز حواس داشته باشیم. بنابراین بهتر است قبل از شروع به مطالعه کارهای نیمه تمام خود را به اتمام برسانیم.

به هر حال در یک جمع‏ بندی کلی، می ‏توان گفت: بیشتر افراد به دلایل عمده زیر، با عدم تمرکز فکر و حواس مواجه می‏ شوند:

1. کسانی که خود را به انجام دادن کار یا مطالعه درسی مجبور می‏ کنند؛ در حالی که تمایل درونی چندانی به آن ندارند. در این صورت تمام قوای ذهنی و روانی‏شان به طور خودکار از آن موضوع پرت می‏ شود و دچار حواس‏پرتی می‏ گردند. چنین افرادی ممکن است مدت‏ها با بی ‏علاقگی کارهایی انجام دهند یا به دنبال درس یا رشته تحصیلی خاصی، تلاش‏هایی کنند و به عبارت دیگر خود را مجبور به انجام دادن آن کار یا مطالعه ببینند.

2. فشارهای روانی نیز از عوامل عمده تشتت فکری است. بیشتر افراد زمانی که با مسأله‏ ای مواجه می‏ شوند، اگر معتقد باشند زمان کافی برای حل آن ندارند و یا توانایی حل مسأله و کسب توفیق را در خود نبینند، دچار نگرانی و اضطراب می‏ شوند و در نتیجه این نگرانی‏ها، ترس از شکست، افکار منفی عدم اعتماد به نفس و خیال‏بافی‏های منفی‏ گرایانه، توان عمل و ابتکار و خلاقیت را از آنان سلب می‏ کند و به جای اینکه روی موضوع خاص تمرکز کنند، بر ترس و احتمال شکست خود تمرکز می ‏کنند و یأس و ناامیدی بر آنها چیره شده و موجب حواس‏پرتی می ‏شود.

3. گاهی برخی حوادث و اتفاقات، فضای روانی فرد را دچار اختلال می‏ کند (نظیر آنچه در زندگی شخصی، تحصیلی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی و… رخ می‏ دهد) و امکان تمرکز حواس را از بین می‏ برد.

4. گاهی عدم رعایت بهداشت مطالعه و اصول و قوانین آن و بهره نگرفتن از روش مناسب مطالعه، باعث خستگی جسمی و روانی شده و آمادگی روانی لازم برای مطالعه و درس خواندن از بین می ‏برد. در نتیجه احساس بی ‏علاقگی و به دنبال آن عدم تمرکز حواس بر او مستولی می‏ شود.

5. تکثر و تعدد فعالیت‏های فرد مخصوصاً اگر در توان انسان نباشد، باعث عدم تمرکز حواس می ‏شود.

البته این امر میسر نیست مگر با استفاده از تکنیک هایی که می خواهیم در ادامه در مورد آن صحبت کنیم.
راه کارهای افزایش تمرکز حواس

برای مقابله با هر یک از عوامل فوق که هر کدام به گونه‏ ای مانع تمرکز حواس می‏ شود – باید به راه‏کار خاص و مناسب با آن توجه نمود. در عین حال نکات زیر می‏ تواند به عنوان راه‏کارهای کلی، مؤثر واقع شود:

1. در ابتدا و قبل از هر چیز، برای تمام فعالیت‏های درسی و غیردرسی برنامه‏ ریزی کنید. اوقات شبانه‏ روز را در یک جدول زمان‏بندی شده از هنگام بیداری تا موقع خواب، یادداشت نموده و برای هر کاری، زمان خاص و مناسب آن را معین نمایید، سعی کنید طبق همان برنامه تنظیم شده به انجام دادن همان فعالیت مشخص (کلاس، مطالعه، استراحت، عبادت، ورزش و…) بپردازید. حتی زمان معین و مشخصی را در طول روز، برای اندیشیدن درباره موضوعات مختلف با تخیلات و افکار مزاحم، اختصاص دهید. این کار حداقل دو فایده مهم دارد: الف. نظم و انضباط در تمام فعالیت‏ها -حتی در اندیشه‏ ها و افکارتان – راه پیدا می‏ کند که خود بسیار ارزشمند است. ب. اگر افکار مزاحم در غیر زمان معین، به سراغتان آمد و باعث حواس‏پرتی شما شد، می‏ توانید به خود وعده بدهید که زمان اندیشیدن در این باره، فلان زمان خاص و معین است. تأکید می‏ کنیم برای هر کار و فعالیتی وقت مشخص معین کنید و در آن وقت به هیچ امری غیر از آن کار نپردازید.

2.اصول و قوانین لازم برای یک مطالعه سودمند را بشناسید و آن را به دقت رعایت فرمایید. ما نیز در اینجا به چند مورد اشاره می‏ کنیم:

الف. با مد نظر قرار دادن هدف خویش از مطالعه و درس خواندن، احساس نیاز به مطالعه را در خودتان شعله‏ ور سازید.

ب. به هنگام مطالعه یا حضور در کلاس، از افکار ناامیدکننده، کسل کننده و غیرمنطقی بپرهیزید و همواره امید، قدرت و توانایی را در ذهن خود حفظ کنید.

ج. همیشه برای مطالعه یا سر کلاس، کاغذ و قلمی داشته باشید و نت‏ برداری کنید یا خلاصه‏ ای از مطالب را یادداشت کنید تا در فضای روانی درس و مطالعه قرار داشته باشید، نه اینکه به دنبال افکار و ذهنیات خود باشید.

د. با پیش ‏مطالعه وارد کلاس شوید و پرسش‏هایی که درباره درس به ذهنتان می رسد، بلافاصله از استاد بپرسید و به خود اجازه ندهید سؤال مطرح شده، ذهنتان را به خود مشغول دارد و به تدریج از فضای روانی کلاس خارج شوید. با این روش ساده، می‏ توانید فرایند تدریجی و محتوای درسی کلاس را پی‏گیری کنید و خود را در فضای درسی یا مطالعه قرار دهید.

ه. زمان و مکان مطالعه، باید از نظر فیزیکی و روانی از شرایط مناسب برخوردار باشد و هرگونه عاملی را که می ‏تواند باعث حواس‏پرتی شود (نظیر سر و صداها، سرما و گرما، نور کم یا خیلی شدید و…) از محیط مطالعه خود حذف کنید.

3. در صورتی که تعدد کارها و فعالیت‏های غیردرسی، باعث عدم تمرکز می ‏شود، آنها را به حداقل ممکن برسانید و به خود بگویید: در این دوره و زمان، مهم‏ترین وظیفه و کار من مطالعه و درس‏ خواندن و ارتقای سطح علمی است و فعالیت‏های جانبی متعدد، مزاحم وظیفه اصلی من است. اگر مشکلات شخصی، اجتماعی، خانوادگی و… باعث عدم تمرکز حواستان می‏ شود؛ بدانید که: الف. زندگی فردی هیچ‏کس، خالی از مشکل نیست و ذهن هیچ فردی خالی محض نیست. از طرف دیگر با صرف فکر کردن و مشغولیت ذهنی درباره چنین مشکلاتی، هیچ دردی دوا نخواهد شد. پس به خود تلقین کنید که هنگام درس یا مطالعه، ذهن خود را از آن مسائل برهانید. ب. به هنگام مزاحمت آن افکار، به خود قول بدهید در این باره خواهم اندیشید (و زمانی را برای این کار در شبانه‏ روز اختصاص دهید). ج. در صورت امکان به اتفاق یکی از دوستان خود، مطالعه یا مباحثه کنید.

4. در صورتی که موضوع یا موضوعات خاص و محدودی، باعث حواس‏پرتی شما می‏ شود، به دنبال راه حل مناسب آن باشید؛ چرا که آن موضوع خاص، در حکم علت عدم تمرکز حواس شما است. پس برای مقابله با آن باید ابتدا علت و عامل اصلی را شناسایی کنید و در پی حذف یا تقلیل آن برآیید، ولی اگر موضوعات متعدد مختلف باعث حواس‏پرتی می‏ شود، به نکات چهارگانه بالا توجه نمایید. راهکارها و نکات زیر می تواند در تقویت حافظه مؤثر باشد:

با قصد و نیت قبلی اقدام به یادگیری کنید. همه آزمایش ها نشان می دهد که یادگیری ارادی مؤثرتر از یادگیری اتفاقی است. منظور از یادگیری اتفاقی این است که شما بدون انگیزه و بدون نیت قبلی چیزی را یاد بگیرید پس باید با انگیزه قوی و نیت یادگیری مطالعه کنید یا در کلاس درس حاضر شوید.
به هنگام مطالعه و خواندن یک مطلب، سعی کنید تمرکز حواس داشته باشید اگر در کلاس یا هنگام مطالعه حواس خود را جمع کنید و به مطالب کتاب یا گفته های استاد خوب گوش دهید یادگیری شما بهتر خواهد شد. هرگز چیزی را همراه با چرت زدن و به خواب رفتن مطالعه نکنید یا چند کار را با هم انجام ندهید. همچنین مکانی را انتخاب کنید که کمترین محرک مزاحم را برای شما داشته باشد. ت‌. سعی کنید از آنچه می خوانید یک تصویر ذهنی برای خود بسازید. ث‌. بین آموخته های خود ارتباط برقرار کنید.
هرگاه چیز تازه ای را می آموزید آن را با آموخته های پیشین خود مرتبط نمایید با انجام این کار، شما اطلاعات تازه را چنان دسته بندی خواهید کرد که به سادگی می توانید آنها را بازیابی کنید.
مطالب را با فاصله زمانی یاد بگیرید تا از پراکندگی وقت شما در اثر خستگی جلوگیری شود. آزمایش ها نشان می دهد که یادگیری با فاصله زمانی بهتر از یادگیری بدون فاصله زمانی است.
پس از آن که مطلبی را یاد گرفتید سعی کنید در فرصت های مناسب آن را برای خود تکرار کنید.
آموخته های خود را به همکلاسی های خود منتقل کنید و برای آنها بازگو نمایید.
مطالب یاد گرفته شده را در قالب پرسش از هم کلاسی های خود یا دیگران مطرح کرده و از آنها بپرسید.
ذهن خود را با مطالب غیر ضروری انباشته نکنید.
هنگام مطالعه یک فصل یا یک کتاب، اول به کل آن نظر بیاندازید و سپس به مطالعه جزئیات و زیر عنوان ها بپردازید نه آن که از همان آغاز فصل، پاراگراف به پاراگراف و بدون یک نگاهی کلی به تمام فصل یا کتاب مطالعه را شروع کنید.
پس از مطالعه هر فصلی، خلاصه فصل را به دقت بخوانید، عنوان های درشت را از نظر بگذرانید آنها را روی یک صفحه کاغذ بنویسید.
به مقدار کافی بخوابید زیرا در هنگام خواب است که اطلاعات جدید پردازش و اندوزش می شوند.

روش ایست (استپ) : در این تکنیک داوطلبان در هنگام مطالعه باید یک ورقه A4 بردارند و با خودکار قرمز در وسط صفحه کلمه ایست را بزرگ بنویسند و هنگام مواجه با افکارانحرافی، آن ها را بر روی این برگه یادداشت نمایند تا بعد از مطالعه به آن ها فکر کنند. این تکنیک باعث می شود که اولا اولین فکر انحرافی را به دام بیاندازند و ثانیا خیالشان بابت عدم فراموشی افکار انحرافی راحت باشد.

روش ضربه : در این تکنیک داوطلبان باید هنگام مواجه با افکار انحرافی، با ته خودکار یا کشی که به دور دست خود می بندن، سه ضربه آرام به دست خود وارد کنند. این عمل مانند زمانی است که شما در فکر فرو رفته اید و شخص دیگر با زدن ضربه حواس شما را متوجه خودش می کند؛با این تفاوت که در این جا شما خودتان این عمل را انجام می دهید.

روش کوتاه کردن زمان مطالعه: برخلاف تصور برخی از افراد که مطالعه سریع را باعث حواس پرتی و عدم تمرکز می دانند ولی تکنیک کوتاه کردن زمان مطالعه، باعث افزایش تمرکز حواس می شود. دلیل آن این است که 100% ذهن باید اشغال باشد و اگر فرد از کمتر از 100 درصد ذهن خود استفاده کند، ان درصد باقی مانده با موضوعات دیگر می پردازد. به عبارتی بهتر است داوطلبان با یک حس اورژانسی مطالعه نمایند، یعنی مطالعه همراه با دقت و سرعت. یکی از دلایکی که برنامه ریزی باعث افزایش تمرکز در افراد می شود، محدودیت زمان مطالعه در بازه های زمانی مختلف است. برنامه ریزی داوطلب را ملزم میکند که در زمان تعیین شده مطالعه خود را به اتمام برسانند و همین مسئله باعث افزایش تمرکز در داوطلبان می شود. به داوطلبانی هم که اهل کند خوانی هستند توصیه می شود جهت افزایش تمرکز هنکام مطالعه، تکنیک های تندخوانی را تمرین نمایند.
معنادار کردن: این روش بهتر از هر شیوه دیگر به حافظه کمک می‏ کند و هر چه معنا عمیق‏تر یا با جزئیات بیش‏تری رمزگردانی شود، مطلب بهتر به یاد می ماند. بنابراین، وقتی می‏خواهید نکته ‏ای را از کتابی به خاطر بسپارید، احتمال یادآوری آن در صورتی بیش‏تر است که توجه خود را بیش‏تر بر معنای آن متمرکز کنید. هر چه عمیق‏تر و کامل‏تر به معنا توجه کنید، بهتر آن را به یاد می آورید.
سازماندهی: با سازماندهی مطالب می ‏توان به راحتی آن‏ها را یاد گرفت، حفظ کرد و سپس به یاد آورد؛ برای یادگیری و حفظ موضوع و مطلبی که دارای زیر مجموعه و زیرشاخه‏ های متعدد و متکثر است، آن را در سلسله مراتبی منطقی قرار دهید و از کل به جزء و از بالا به پایین به زیرشاخه ‏های جزئی‏تر تقسیم کرده، به خاطر بسپارید.
بافت: ما معمولاً مطالب را در شرایط زمانی، مکانی و… خاص یاد می‏ گیریم. مجموعه شرایط حاکم بر فضای یادگیری بافت نام دارد. ما وقتی می‏ توانیم به آسانی مطالب را بازیافت کنیم که بافت حاکم بر بازیابی همان بافت زمان وقوع یادگیری باشد؛ مثلاً اگر قرار باشد شما نام همکلاسی‏ های دوران راهنمایی خود را به یاد آورید، گردش در راهروهای مدرسه‏ ای که دوره راهنمایی را در آن گذرانیده‏ اید بازیابی اسامی دوستان همکلاسی را آسان‏تر می‏ سازد.
روش پس ختام: نام این روش متشکل از حروف اول شش مرحله آن است: پیش‏خوانی، سؤال کردن، خواندن، تفکر، حفظ کردن و مرور کردن. فرض کنید می‏ خواهید بخشی از یک کتاب را به خاطر بسپارید و سپس بازیابی کنید. ابتدا باید با پیش‏خوانی برداشت کلی از موضوعات مهم انجام دهید. این نوع پیش‏خوانی سبب می‏ شود مطالب مهم فصل را سازماندهی کنید. در مرحله دوم، باید درباره هر بخشی پرسش‏هایی طرح کنید. در مرحله سوم، باید هر بخش را باهدف پاسخ دادن به پرسش‏های طرح شده بخوانید. در مرحله چهارم، باید هنگام خواندن، ساختن پرسش و ایجاد ارتباط بین دانسته ‏های خود درباره مطلب بیندیشید و به مطالب خوانده شده معنا دهید. سپس در مرحله پنجم و ششم، یعنی مراحل از حفظ گفتن و مرور کردن، باید بکوشید واقعیت‏های اصلی مطالب خوانده شده را به یاد آورید و به پرسش‏هایی که خود طرح کرده‏ اید، پاسخ دهید.
اگر می خواهید اعداد را به حافظه خود بسپارید از روش تقطیع استفاده کنید به این گونه که اعداد و ارقام را به اعداد معنادار تبدیل کنید. مثلاً زنجیره عددی 83، 619، 2177، 149 را به زنجیره 1492، 1776، 1983 که سال های میلادی است تبدیل کنید.
از مواد حاوی گلوکز (خرما، عسل و شیرینی‏جات طبیعی)، مواد دارای کلسیم و فسفر و ویتامین‏های D، C،B و A؛ مانند لبنیات، روغن ماهی، پرتقال، گوجه فرنگی، سبوس گندم، سبزیجات تازه، هویج و جگر به مقدار کافی استفاده کنید.

انتشارات گیلنا ناشر برتر کتب آموزشی کنکور